Radomszczyzna słynie w świecie ze wspaniałych mazurków i śpiewanych do nich przyśpiewek, pieśni obrzędowych i lirycznych – to one królują na przeglądach folklorystycznych, potańcówkach, w teatrach obrzędowych. Mniej znany jest repertuar pieśni nabożnych – dawniej ściśle powiązany z rytmem życia, roku czy dnia. W Wielkim Poście, gdy zbierano się w domach przy pracy śpiewano pieśni religijne. Każdy majowy dzień kończył się śpiewaniem pieśni do Matki Boskiej. Śpiewano na pogrzebach. Szczególnym momentem było gromadzenie się ze śpiewem wokół wędrujących od wsi do wsi świętych obrazów. Śpiewacy wspominając o tych spotkaniach nie tylko odnoszą się do wyjątkowości wspólnotowego przeżycia, ale mówią często o urodzie tych pieśni. Styl śpiewu melodii mazurkowych miał niewątpliwie ogromny wpływ na kształtowanie się wariantów pieśni religijnych. Ów bogaty repertuar pamiętany jest jeszcze przez najstarsze śpiewaczki. Tym pieśnią był poświęcony projekt „Pieśni nabożne z okolic Przysuchy – badania i praktyka” realizowany w 2000 i 2021 roku w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Głównym celem projektu było zebranie pieśni nabożnych w formie nagrań, starych zeszytów, druków ulotnych i książeczek z pieśniami oraz opowieści o zwyczajach.

Badania terenowe miały być pretekstem nie tylko do opracowania materiałów etnomuzykologicznych, ale również próbą przywrócenia zbiorowego śpiewania pieśni nabożnych podczas Wielkiego Postu, Adwentu, Bożego narodzenia, nabożeństw majowych i in. W ramach stypendium zostały zaplanowane spotkania śpiewacze i warsztatowe z udziałem radomskich śpiewaczek, ale z powodu zagrożenia epidemiologicznego zostały przeprowadzone tylko badania terenowe i jedno zgromadzenie we wrześniu na św. Michała. Skoro w stypendialnym czasie nie była możliwa organizacja większych spotkań, praca została przekierowana na stworzenia kilku śpiewniczków – zbiorów pieśni poświęconych różnym momentom roku liturgicznego oraz pogrzebom, które posłużą w przyszłości do nauki lokalnego repertuaru, jak i uczestnictwa w sytuacjach gromadnego śpiewania, zarówno na radomskich wsiach, jak i w dowolnym miejscu na Ziemi i w Internacie, gdzie znajdą się osoby, które sobie ów repertuar umiłują.

Śpiewaczki, które podzieliły się swoim repertuarem, zapiskami i opowieściami o zwyczajach, to:
❥ Zofia Kucharczyk z Gałek k. Rusinowa
❥ Maria Siwiec z Gałek k. Rusinowa
❥ Maria Pęzik z Gałek k. Rusinowa
❥ Maria Oracz z Woli Gałeckiej
❥ Maria Gaca z Przystałowic Małych
❥ Krystyna Gaca z Przystałowic Małych
❥ Maria Hałas z Przystałowic Małych
❥ Krystyna Ciesielska z Brogowej

ZREALIZOWANE ZADANIA

❧ W 2020 i 2021 roku odbyło się 6 wyjazdów badawczych:
— wywiady ze śpiewakami, nagrywanie pieśni i opowieści

❧ Zgromadzenie śpiewacze we wrześniu 2020 roku:
— nauka śpiewu od śpiewaczek w Gałkach k. Rusinowa,
— wspólne śpiewanie podczas nabożeństwa przy obrazie w Gałkach k. Rusinowa,
— wspólne śpiewanie podczas odpustu na św. Michała w Poświętnem-Studziannej.

❧ Opracowanie zebranych materiałów:
— nagrywanie i opis nagrań,
— skanowanie zeszytów, notatek i zapisków,
— kwerendy i konsultacje merytoryczne,
— wybór pieśni, opracowanie śpiewniczków i skład.

❧ Opracowanie śpiewniczków:
— na potrzeby stypendialnych spotkań śpiewaczych (wrześniowego i podsumowującego projekt),
— zbiorów pieśni poświęconym różnym momentom roku liturgicznego oraz pogrzebom.

❧ Dokumentacja fotograficzna działań projektowych.

❧ Prezentacja projektu i wspólne śpiewanie na spotkaniu online:
— we współpracy z Marizą Nawrocką, Ambasadą Muzyki Tradycyjnej (Stowarzyszeniem Dom Tańca).

❧  Strona internetowa posag.info, na której zamieszczono:
— skany i zdjęcia zeszytów z ręcznie przepisanymi pieśniami nabożnymi i świeckimi oraz z modlitwami z regionów Radomszczyzny, Łęczyckiego i Sieradzkiego,
— skany i zdjęcia książeczek z pieśniami nabożnymi,
— skany druków ulotnych starych,
— druki ulotne i śpiewniczki stworzone w ostatnich latach przez stypendystkę w ostatnich latach na potrzeby rozmaitych spotkań śpiewaczych (do ściągnięcia w formie pdf, łatwe samodzielnego wydrukowania),
— skany zapisków z pieśniami i przepisami kulinarnymi,
— zapiski pieśni i przyśpiewek oraz zdjęcia autorstwa stypendystki,
— dokumentacja zdjęciowa z badań terenowych i spotkań,
— opisy niniejszego projektu i innych wcześniej realizowanych przez stypendystkę,
— inne materiały archiwalne i dokumentacyjne zebrane przez stypendystkę i inne osoby.
Celem strony jest archiwizowanie i upowszechnianie dokumentów związanych z kulturą muzyczną wsi. W kolejnych latach strona będzie uzupełniana o dotychczas zgromadzone a jeszcze nie opracowane materiały, jak i te pozyskane w przyszłości.

❧ Profile na Facebooku i Instagramie:
— zdjęcia i grafiki prezentujące fragmenty pieśni i przyśpiewki umieszczone w rozmaitych kontekstach prezentowanych na fotografiach,
— stworzenie wydarzeń związanych ze stypendium i ich promocja.

Najważniejszy cel projektu — tworzenie międzypokoleniowej wspólnoty wokół pieśni — nie mógł zostać zrealizowany z powodu zagrożenia epidemicznego. Podejmowałam decyzje o rezygnacji z większych spotkań z udziałem śpiewaczek z okolic Rusinowa, gdyż ich pań wiek klasyfikuje je jako osoby szczególnie narażone na zachorowanie. Ufam, że praca merytoryczna, archiwizacyjna, realizacja śpiewniczków i strony posag.info ułatwią przepływ pieśni w najbliższym czasie.

Oby już za chwilę.
Czego wszystkim nam serdecznie życzę

Katarzyna Rosik


Projekt „Pieśni nabożne z okolic Przysuchy – badania i praktyka” zrealizowano w ramach stypendium Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego